II wojna światowa była największym konfliktem zbrojnym w historii ludzkości. Pochłonęła życie około 60-80 milionów ludzi i doprowadziła do fundamentalnych zmian w układzie sił na świecie. Poniżej przedstawiam chronologiczny przebieg najważniejszych wydarzeń tego globalnego konfliktu, który trwał od 1939 do 1945 roku, wraz z kluczowymi bitwami i przełomowymi momentami.

Geneza i wybuch II wojny światowej

Narastające napięcia międzynarodowe w latach 30. XX wieku, polityka ekspansji Niemiec pod rządami Adolfa Hitlera oraz rosnący militaryzm Japonii stworzyły warunki do wybuchu globalnego konfliktu. Do bezpośrednich przyczyn II wojny światowej należały:

  • Postanowienia traktatu wersalskiego, które Niemcy uznawały za upokarzające i niesprawiedliwe
  • Wielki kryzys gospodarczy z 1929 roku, który pogłębił problemy ekonomiczne i radykalizację społeczeństw
  • Dojście nazistów do władzy w Niemczech (1933) i wprowadzenie agresywnej polityki rewizjonistycznej
  • Systematyczna remilitaryzacja Niemiec i łamanie postanowień traktatu wersalskiego
  • Anschluss Austrii (marzec 1938) – pierwszy krok w niemieckiej ekspansji terytorialnej
  • Układ monachijski i rozbiór Czechosłowacji (1938-1939) – symbol polityki appeasementu mocarstw zachodnich
  • Pakt Ribbentrop-Mołotow (23 sierpnia 1939) – tajne porozumienie między nazistowskimi Niemcami a ZSRR o podziale stref wpływów w Europie Wschodniej

Za oficjalny początek II wojny światowej uznaje się atak Niemiec na Polskę 1 września 1939 roku o godzinie 4:45, kiedy to pancernik Schleswig-Holstein otworzył ogień na polską placówkę wojskową na Westerplatte.

Kampania wrześniowa i początek wojny (1939-1940)

Pierwsze miesiące konfliktu przyniosły błyskawiczne zwycięstwa państwom Osi, demonstrując skuteczność nowych strategii wojennych:

  • 1 września 1939 – atak Niemiec na Polskę, początek kampanii wrześniowej
  • 3 września 1939 – Wielka Brytania i Francja wypowiadają wojnę Niemcom, jednak nie podejmują realnych działań militarnych (tzw. „dziwna wojna”)
  • 17 września 1939 – atak ZSRR na Polskę od wschodu, realizacja tajnych postanowień paktu Ribbentrop-Mołotow
  • 28 września 1939 – kapitulacja Warszawy po heroicznej obronie miasta
  • Listopad 1939-marzec 1940 – wojna zimowa między ZSRR a Finlandią, ukazująca słabości Armii Czerwonej
  • 9 kwietnia 1940 – atak Niemiec na Danię i Norwegię, pierwszy przykład operacji kombinowanej
  • 10 maja 1940 – początek ofensywy niemieckiej na Zachodzie, przełamanie linii Maginota
  • 14 czerwca 1940 – zajęcie Paryża przez Niemców, symbol upadku potęgi francuskiej
  • 22 czerwca 1940 – kapitulacja Francji, podpisanie układu w Compiègne

Niemcy stosowali taktykę Blitzkriegu (wojny błyskawicznej), polegającej na szybkich, skoordynowanych atakach wojsk pancernych, piechoty i lotnictwa. Pozwoliło im to na błyskawiczne zdobycie Polski, Danii, Norwegii, Belgii, Holandii i Francji w zaledwie kilka miesięcy, całkowicie zmieniając oblicze Europy.

Bitwa o Anglię i wojna na Bałkanach (1940-1941)

Po upadku Francji Wielka Brytania pozostała jedynym krajem w Europie Zachodniej walczącym z III Rzeszą, stawiając heroiczny opór niemieckiej potędze:

  • Lipiec-październik 1940 – Bitwa o Anglię, w której brytyjskie lotnictwo obroniło kraj przed niemiecką inwazją
  • Wrzesień 1940 – początek systematycznych bombardowań Londynu i innych brytyjskich miast (Blitz)
  • 28 października 1940 – atak Włoch na Grecję, który zakończył się porażką wojsk Mussoliniego
  • 6 kwietnia 1941 – inwazja niemiecka na Jugosławię i Grecję, rozszerzenie konfliktu na Bałkany
  • 20 maja 1941 – operacja „Merkury” – desant niemiecki na Kretę, pierwsza w historii operacja powietrznodesantowa na tak dużą skalę

Bitwa o Anglię była pierwszym poważnym niepowodzeniem niemieckiej machiny wojennej. Brytyjskie lotnictwo (RAF) skutecznie broniło przestrzeni powietrznej, uniemożliwiając Niemcom przygotowanie inwazji na Wyspy Brytyjskie. Determinacja premiera Winstona Churchilla i odwaga brytyjskich pilotów stały się symbolem oporu przeciwko nazistowskiej dominacji.

Operacja Barbarossa i atak na Pearl Harbor (1941)

Rok 1941 przyniósł dwa kluczowe wydarzenia, które nadały wojnie prawdziwie globalny charakter i fundamentalnie zmieniły jej przebieg:

  • 22 czerwca 1941 – atak Niemiec na ZSRR (operacja Barbarossa), największa operacja wojskowa w historii
  • Wrzesień 1941 – początek blokady Leningradu, która trwała 872 dni i kosztowała życie około miliona cywilów
  • 30 września-5 grudnia 1941 – bitwa pod Moskwą, pierwsze strategiczne zatrzymanie niemieckiej ofensywy
  • 7 grudnia 1941 – japoński atak na Pearl Harbor, zaskakujący cios w amerykańską flotę na Pacyfiku
  • 8 grudnia 1941 – USA wypowiadają wojnę Japonii, wciągając największą potęgę przemysłową świata do konfliktu
  • 11 grudnia 1941 – Niemcy i Włochy wypowiadają wojnę USA, popełniając strategiczny błąd

Atak Japonii na amerykańską bazę w Pearl Harbor doprowadził do przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny, co radykalnie zmieniło układ sił na korzyść aliantów.

Wojna na Pacyfiku (1941-1942)

Po ataku na Pearl Harbor Japonia odniosła serię błyskawicznych zwycięstw w Azji Południowo-Wschodniej, tworząc rozległe imperium:

  • Grudzień 1941-maj 1942 – zajęcie przez Japonię Filipin, Malajów, Singapuru, Holenderskich Indii Wschodnich i Birmy
  • 4-8 maja 1942 – bitwa na Morzu Koralowym, pierwsza w historii bitwa morska, w której okręty nie widziały się nawzajem
  • 4-7 czerwca 1942 – bitwa pod Midway, przełomowe zwycięstwo USA, które odwróciło losy wojny na Pacyfiku

Bitwa pod Midway stanowiła punkt zwrotny w wojnie na Pacyfiku. Japonia straciła cztery lotniskowce i elitarnych pilotów, których nie była w stanie szybko zastąpić. Od tego momentu inicjatywa strategiczna przeszła w ręce Amerykanów.

Przełom w wojnie (1942-1943)

Lata 1942-1943 przyniosły zasadniczy zwrot w przebiegu wojny na wszystkich frontach:

  • 23 października-4 listopada 1942 – bitwa pod El Alamein w Afryce Północnej, przełomowe zwycięstwo brytyjskie pod dowództwem generała Montgomery’ego
  • Lipiec 1942-luty 1943 – bitwa stalingradzka, epicki bój o miasto nad Wołgą zakończony kapitulacją 6. Armii niemieckiej
  • Listopad 1942 – lądowanie aliantów w Afryce Północnej (operacja Torch), otwarcie drugiego frontu w basenie Morza Śródziemnego
  • Lipiec 1943 – bitwa na Łuku Kurskim, największa bitwa pancerna w historii, definitywne przejęcie inicjatywy przez Armię Czerwoną
  • 10 lipca 1943 – lądowanie aliantów na Sycylii, początek kampanii włoskiej
  • 8 września 1943 – kapitulacja Włoch i przejście na stronę aliantów, zdrada głównego sojusznika Niemiec

Bitwa stalingradzka stanowiła punkt zwrotny na froncie wschodnim. Klęska 6. Armii niemieckiej pod dowództwem feldmarszałka Friedricha Paulusa była pierwszą tak dotkliwą porażką Wehrmachtu i początkiem odwrotu wojsk niemieckich w ZSRR. Heroiczna obrona miasta i kontrofensywa sowiecka stały się symbolem odwrócenia losów wojny.

Ofensywa aliantów i klęska państw Osi (1944-1945)

W ostatniej fazie wojny inicjatywa należała już wyłącznie do aliantów, którzy systematycznie zaciskali pętlę wokół III Rzeszy:

  • 6 czerwca 1944 – lądowanie w Normandii (D-Day), największa operacja desantowa w historii, otwarcie długo oczekiwanego drugiego frontu w Europie Zachodniej
  • 22 czerwca-19 sierpnia 1944 – operacja Bagration, potężna ofensywa sowiecka, która doprowadziła do wyzwolenia Białorusi i zniszczenia Grupy Armii „Środek”
  • 1 sierpnia-2 października 1944 – Powstanie Warszawskie, heroiczna i tragiczna próba wyzwolenia stolicy Polski przez Armię Krajową
  • 16 grudnia 1944-25 stycznia 1945 – ofensywa w Ardenach, ostatnia desperacka próba Hitlera odwrócenia losów wojny na zachodzie
  • 12 stycznia 1945 – początek ofensywy styczniowej Armii Czerwonej, która w błyskawicznym tempie dotarła do Odry
  • 13-14 lutego 1945 – bombardowanie Drezna, kontrowersyjny nalot dywanowy na niemieckie miasto kulturalne
  • 16 kwietnia-2 maja 1945 – bitwa o Berlin, finałowe starcie w Europie zakończone samobójstwem Hitlera i upadkiem stolicy III Rzeszy
  • 30 kwietnia 1945 – samobójstwo Adolfa Hitlera w bunkrze pod Kancelarią Rzeszy
  • 8 maja 1945 – bezwarunkowa kapitulacja Niemiec, koniec wojny w Europie
  • 6 i 9 sierpnia 1945 – zrzucenie bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki, pierwsze w historii użycie broni jądrowej
  • 2 września 1945 – kapitulacja Japonii na pokładzie pancernika USS Missouri, oficjalny koniec II wojny światowej

Konsekwencje II wojny światowej

II wojna światowa doprowadziła do fundamentalnych zmian w układzie sił na świecie, których skutki odczuwamy do dziś:

  • Ogromne straty ludzkie – 60-80 milionów ofiar, w tym około 6 milionów Żydów zamordowanych w Holokauście i dziesiątki milionów cywilów
  • Bezprecedensowe zniszczenia materialne – zrujnowane miasta, infrastruktura i gospodarka wielu krajów
  • Powstanie dwóch supermocarstw: USA i ZSRR, które zastąpiły tradycyjne mocarstwa europejskie
  • Początek zimnej wojny i podział świata na dwa antagonistyczne bloki ideologiczne
  • Dekolonizacja i upadek europejskich imperiów kolonialnych w Azji i Afryce
  • Utworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych jako nowego systemu bezpieczeństwa zbiorowego
  • Radykalne zmiany granic w Europie, w tym przesunięcie granic Polski na zachód i wysiedlenia milionów ludzi
  • Podział Niemiec na dwa państwa, symbolizujący podział kontynentu europejskiego
  • Rozwój nowych technologii (radar, energia jądrowa, antybiotyki, komputery), które zrewolucjonizowały powojenny świat

II wojna światowa była najbardziej niszczycielskim konfliktem w dziejach ludzkości, który na zawsze zmienił oblicze świata i ukształtował geopolityczny krajobraz drugiej połowy XX wieku. Jej dziedzictwo obejmuje nie tylko pamięć o niewyobrażalnym cierpieniu i okrucieństwie, ale także determinację wielu narodów, by nigdy więcej nie dopuścić do podobnej katastrofy.